Leven als een volk van hoop - Jeff Fountain

Jeff Fountain heeft een intrigerend boek geschreven over de wijze waarop christenen in Europa een rol kunnen en moeten spelen in de toekomst van Europa. In het boek gaat hij in op de opkomst van voorchristelijke geloofsovertuigingen (paganisme) en de reactie van de kerk daarop, maar ook op christelijke eindtijdovertuigingen en de consequenties daarvan voor de toekomst van ons werelddeel. Hij legt verbindingen met de geestelijke en filosofische ideeën die Europa tot Europa hebben gemaakt door de eeuwen heen.



Wat hij laat zien is dat christenen in de breedte niet opgewassen zijn tegen wat er op ons afkomt en dat het zaak is dat het volk van hoop weer haar stem laat horen in Europa en de samenleving gaat beïnvloeden.

Al eerder schreef ik over een boekje van Fountain dat als manifest gold (nameiljk het boekje "het kan!"), en onlangs kreeg ik van een vriend dit boek te leen. Ik ben blij dat ik het gelezen heb en het is een aanrader, ook voor mensen die traditioneel niets van Europa of politiek moeten hebben. Het gaat immers niet per se over die onderwerpen, maar het gaat over de rol van de kerk in de huidige samenleving en hoe we de problemen van de samenleving als christenen adresseren. Het boek is dan ook opgezet als discussieboek: elk hoofdstuk sluit af met een aantal discussievragen, om in kleine groepen te bespreken.



Het boek bestaat uit twee delen. Het eerste deel schetst de toestand van Europa aan het begin van het nieuwe millennium. Deel twee geeft antwoord op die vragen: hoe krijgen christenen geloof, hoop en visie voor de toekomst?

Het eerste deel begint met het inzicht dat eigenlijk niemand de toekomst van Europa kan voorspellen. Er zijn al te veel voorspellingen geweest die niet uit zijn gekomen, variërend van de overheersing van het communisme tot de millenniumbug. Duidelijk is wel dat de Europese Unie een cruciale ontwikkeling is die steeds meer grenzen zal doen vervagen. Waar het Europa van gisteren voor een belangrijk deel door christenen is bepaald, is het de vraag of dit ook voor het Europa van morgen geldt. Welke visie heeft Gods volk voor het Europa van morgen? Een eerste observatie is dat waar politieke, culturele en sociale leiders intensief over grenzen heen communiceren, kerkleiders zich voor het grootste deel bezig houden met het geografisch gebied dat ze door de Reformatie toegewezen kregen. Maar Europa’s kernprobleem blijft zonde en de hoop is dat er verzoening mogelijk is, door Jezus Christus. Waar Gods volk deze boodschap trouw heeft uitgedragen en voorgeleefd zijn grote sociale veranderingen mogelijk gebleken. Maar Gods volk bestaat tegenwoordig uit toeschouwers, niet uit spelers. De geloofwaardigheid van het Volk van Hoop heeft daaronder geleden. De boodschap die overkomt naar Europeanen is dat christenen het Europa van morgen weinig hoop te bieden hebben. Omdat we ons terugtrekken in gemeenten en met onszelf bezig zijn. Omdat onze theologische discussies irrelevant zijn voor dagelijkse beslommeringen van zakenmensen, politici, jongeren en werklozen. Omdat onze eindtijdleer er van uitgaat dat alles slechter wordt. Omdat onze erediensten overblijfselen zijn uit vroeger tijden.

De vorm van Europa van morgen wordt bepaald door de geloofsovertuiging van de Europeanen vandaag. De vraag is waar Europeanen voor kiezen. Naar aanleiding van een ontmoeting met ‘heidense, jungiaanse, feministische, archetype psychotherapeute’ ontdekt Fountain de invloed van het paganisme in het Europa van nu, maar ook van vroeger. Heidendom is in de ogen van veel mensen niet primitief, maar juist het tegenovergestelde. Paganisten zien het oude Europa, van voor onze jaartelling, als vredig, mystiek en matriarchaal en als een polytheïstische animistische pre-christelijke samenleving die weer tot leven moet worden gewekt. Een wereld die overigens het bestaan van een bovennatuurlijke wereld erkent, maar niet de waarheid daarover zoals de Bijbel die laat zien. De geestelijke realiteit van het post-christelijke Nieuw Europa zou wel eens steeds meer op het pre-christelijke Oud Europa kunnen gaan lijken.
Fountain benadrukt echter dat het juist de komst van boodschappers van de drie-enige God hoop bracht aan dit werelddeel en de Europese samenleving totaal veranderde. Hoop is afkomstig van het christendom en de mensheid heeft leren hopen door ditzelfde christendom. We leren de ware betekenis van het leven kennen als we naar de toekomst kijken. Want waar het christendom is gebaseerd op een Verhaal, en de Bijbel een verslag is van gebeurtenissen in tijd en ruimte, geloven animisten dat toevallige historische gebeurtenissen geen eeuwige waarheden kunnen aantonen. Wat zou er met Europa gebeuren als de Hoop verwaarloosd, vergeten en losgelaten werd? De afgelopen twee millennia heeft Europa eerst het animisme, vervolgens het theïsme en tot slot het materialisme (als gevolg van het rationalisme, waarin de rede bepaalt wat waarheid is) aangehangen. De eerste twee werden verworpen en de ontevredenheid met de derde keuze, het materialisme, leidde tot het huidige postmodernisme. Het is een illusie dat dit een neutrale wereld is waarin iedereen vrij is zijn eigen doelen na te streven. Het is een paganistische maatschappij waar het publieke leven geregeerd wordt door vals geloof. Het staat afwijzender en hardnekkiger tegenover het christelijk geloof dan het pre-christelijke heidendom waarmee de eerste zendelingen in aanraking kwamen.

Met de val van het communisme ontstond een geestelijk vacuüm, dat ergens door in bezit moest worden genomen. De Harry Potter-rage laat zien dat er een radicale wijziging is gekomen in de “aannemelijkheidsopvatting” (dat wat men aannemelijk of geloofwaardig vindt). Tot een halve eeuw of minder geleden waren dergelijke verhalen vooral fantasie, maar tegenwoordige lezers hebben veel meer de neiging het letterlijke bestaan van de geestelijke werkelijkheid die wordt beschreven te aanvaarden.

Om de werkelijkheid van nu te duiden ontwerpt Fountain een diagram met twee assen, die samenvallen met twee keuzemogelijkheden:

1. alles heeft of een persoonlijk, of een onpersoonlijk begin
2. de uiteindelijke werkelijkheid is óf eindig, óf oneindig

Daarmee zijn er vier kwadranten:

• Het persoonlijk-eindige kwadrant. Daarin past het polytheïsme, vele goden en godinnen. Dat is het wereldbeeld van Babylon, het oude Griekenland en Rome, Oud Europa. De goden waren eindig en beperkt en zij weerspiegelden de menselijke tekortkomingen. De uiteindelijke werkelijkheid is de wereld van de geesten.
• Het onpersoonlijk-eindige kwadrant. Daarin past het atheïsme, het materialisme. Dit is de seculiere maatschappij die voortvloeit uit de Verlichting. De werkelijkheid is de fysieke materie. Normen en waarden zijn de vrucht van een christelijk verleden, maar ten diepste zinloos.
• Het onpersoonlijk-oneindige kwadrant. Hierin past het pantheïsme, ‘alles is God’. De oude oosterse religies passen hierbij. De uiteindelijke werkelijkheid is het bewustzijn, het komt aan op gevoel. De objectieve werkelijkheid wordt erkend en de ervaring op een voetstuk geplaatst.
• Het persoonlijk-oneindige kwadrant. Dit is het kwadrant van het monotheïsme met een persoonlijk-oneindig Goddelijk Wezen, wiens karakter en persoon het morele absoluut van het heelal is. De mens heeft een persoonlijk begin en een oneindige betekenis.

De kerk voelt zich het beste thuis bij de diagonaal monotheïsme/atheïsme, omdat de algemene westerse visie van de afgelopen eeuwen weergeeft. New Age aanhangers hebben de neiging het polytheïsme met het pantheïsme te vermengen: een persoonlijke leidende geest en een soort geest van het heelal. De polytheïsme/pantheïsme diagonaal past bij New Age aanhangers en zou je animisme kunnen noemen.
De kerk besteedt aan deze diagonaal weinig aandacht, evangelisatie is vaak gericht op de ongelovige materialist. In feite kruisen de beide aandachtsgebieden elkaar, met als onthutsende conclusies dat de kerk deze groepen niet bereikt of verkeerd aanspreekt. De ‘nieuwe heidenen’ zijn namelijk geen ongelovigen, ze geloven wel degelijk in een geestelijke wereld. Postmoderne Europeanen staan open voor de geestelijke werkelijkheid en hebben de keuze tussen theïsme of animisme. Het is als de confrontatie van Mozes aan het hof van Farao met de magiërs van Farao: ze zijn niet onder de indruk van Mozes, maar moeten overtuigd worden van de waarheid van diens geestelijke werkelijkheid. De dreiging is dat postmoderne Europeanen teruggaan naar het hof van Farao, met een nieuwe confrontatie tussen de God van Mozes en de paganistische goden van de New Age tot gevolg. Is de kerk daar klaar voor? Of blijft ze hangen in de 20e eeuw en richt ze zich op de kwadrant die niet per se de grootste bedreiging vormt?



In deel twee noemt Fountain 10 vereisten voor Gods volk, om weer Bijbelse hoop voor de 21e eeuw te krijgen. Hoe krijgen we geloof, hoop en visie voor de toekomst? Dat kan met 10 punten.

1. Vraag naar Gods wil voor Europa. Zou het waar zijn dat Zijn wil voor Europa niet zal geschieden? Natuurlijk niet! God plannen gelden voor iedereen, voor elk volk en zijn beloften zijn waar. De geschiedenis heeft een doel en Gods plannen worden werkelijkheid. De beloften van God vormen de basis van onze hoop.
2. Verwerp de propaganda van de vijand. Te lang hebben christenen de valse informatie over onvergankelijkheid van marxisme, islam en andere -ismen voor waar aangenomen. We kennen de eeuwige beloften van God, maar op een of andere manier zijn we onder de indruk van de claims van allerlei historische maatschappelijke bewegingen en religies, waaronder de Islam en raken daardoor verlamd. Hebben we onze hoop werkelijk gevestigd op de Bijbelse God, of zijn we misleid door een andere visie op de toekomst? Veel christenen hebben een passieve houding als gevol van een sombere eindtijdverwachting: alles zal slechter worden totdat Jezus terugkomt. Christenen moeten zich verschuilen en wachten op de Wederkomst. Hierdoor gaan christenen hun verantwoordelijkheden in het hier en nu uit de weg. Voeg daarbij een aantal afleidingsmanoeuvres van de vijand, zoals een comfortabel leven, en onze toekomstverwachting is op seculiere ideeën gebaseerd. Christenen zijn geen toonzetters in de samenleving, maar aanpassers.
3. Een andere techniek van de vijand is vergeetachtigheid. Als we vergeten wat God in het verleden heeft gedaan, vergeten we wat Hij in de toekomst kan doen. Al in Deuteronomium 8 roept Mozes het Joodse volk op om niet te vergeten wat God heeft gedaan. In onze reguliere geschiedenis is het lastiger om de daden van God te zien, omdat het in de gewone geschiedschrijving niet wordt beschreven. God gebruikt vaak niet de machtigen, maar de eenvoudigen, de onorthodoxen, de andersdenkenden. En dat doet hij in Europa al bijna 20 eeuwen, met radicale gebeurtenissen als gevolg. Gedenk dus wat God in het verleden heeft gedaan. Hij heeft al die eeuwen in Europa geïnvesteerd en verwacht nog steeds rendement.
   
4. Erken de zonden en fouten van Gods volk in het verleden. De geschiedenis staat ook vol met schandalige gebeurtenissen door christenen veroorzaakt, met de Kruistochten als belangrijk voorbeeld. Veel actuele zaken van nu houden verband met fouten en zonden in het verleden. De zonden van foute daden en nalatigheid hebben voor een groot deel Europa’s geestelijke kaart van nu bepaald. Veel verschillen van mening tussen christenen hebben er toe geleid dat volkeren, groepen, individuen vandaag nog tegenover elkaar staan. Hoe gaan we daar mee om? Het is belangrijk de fouten uit het verleden te belijden en stappen naar verzoening te zetten: vergeving vragen en schade herstellen. Er komt pas genezing op gang als we eerlijk naar het verleden durven te kijken. Belijden en vergeven vormen het hart van de christelijke levensstijl. Gebroken relaties tasten de integriteit van het “volk van hoop” aan, we communiceren dan geen hoop. En er is dan geen wettelijke macht over de vijand, omdat de handeling hetzelfde is: verdeeldheid in plaats van verzoening.
5. Accepteer de waarheid over onze tijd en durf het onder ogen te zien. Het ‘christelijke’ Europa heeft de kennis van God bewust naar de achtergrond verdrongen en is zendingsgebied geworden. Europa wordt een werelddeel van geestelijke dwergen. Het huidige heidendom van Europa komt voort uit verwerping van het christendom en is dus taaier dan het voorchristelijke heidendom. Daarom is het nieuwe animisme, het nieuwe paganisme bijvoorbeeld veel aantrekkelijker dan de Islam, die geestelijk voor Europeanen niet interessant is. Maar het nieuwe heidendom is gericht op een generatie die ervaringen zoekt zonder verantwoordelijkheden. Dat klinkt allemaal somber, maar God is niet verrast. Het is niet de eerste keer dat het einde van het christendom wordt voorspeld.
6. Zie wat God aan het doen is. Fountain ziet zeven tekenen van hoop dat God iets nieuws doet.
1. Het schudden van God. Onze wereld wordt aan het wankelen gebracht, maar alleen datgene dat gebaseerd is op het Koninkrijk van God zal blijven bestaan (Mattheüs 24:8)
2. Nieuwe geestelijke honger. En daarbij een boodschap die op eigentijdse wijze, in interactieve bijeenkomsten op ongebruikelijke wijze wordt verkondigd. Deze geestelijke honger biedt een kans voor evangelisatie die is gericht op post-christelijke spiritualiteit (de polytheïsme/pantheïsme diagonaal in het schema)
3. Gebedsbewegingen, gebedstrio’s en gebedsconcerten nemen in aantal en frequentie en omvang toe.
4. Een nieuwe visie voor gemeentestichting en kerkvormen. Deze visie komt tot uiting in zoektochten naar alternatieve vormen van gemeente zijn en niet-traditionele vieringen en gemeenschappen. De Alpha-cursus is een voorbeeld.
5. Afrikanen, Aziaten en Zuid-Amerikanen. Mensen uit deze continenten komen naar Europa om te brengen wat Europa kwijt is: gaven van geloof voor gemeentestichting, gaven van onderscheiding van geesten van animisme, gaven van vrijmoedige verkondiging. Deze mensen komen de kerk in Europa wakker schudden. Zij hebben een hart voor Europa.
6. Oecumene van het hart. Er is een groeiend klimaat van eenheid en samenwerking ontstaan. Ook hier is de Alpha-cursus belangrijk geweest.
7. Verzoening. Op veel plekken, binnen en buiten de kerk, worden stappen naar verzoening en overbrugging van verschillen gezet.
7. Herontdek het evangelie van het Koninkrijk. Er is alleen verzoening mogelijk door het volbrachte werk van Christus aan het kruis. Verzoening is mogelijk op alle terreinen: gezin, onderwijs, economie, kunst, etc. Fountain gaat hierbij in op het wezen van het Koninkrijk, dat Jezus al verkondigde vóórdat hij stierf aan het kruis voor onze zonden en voordat Hij opstond uit de dood. Wat is dan dat Koninkrijk? Jezus verspreidde al goed nieuws ver voor zijn dood en opstanding en hij maakte duidelijk dat het goede nieuws aan alle volken verkondigd moest worden, voordat het einde zou komen. En dit goede nieuws is gericht op het Koninkrijk van God, het woord “kerk” of “gemeente” neemt Jezus nauwelijks in de mond. Natuurlijk gaat zijn hart uit naar de gemeente, Hij is er voor gestorven, maar de opdracht aan ons is om eerst het Koninkrijk van God te zoeken. Het einddoel is niet de kerk, maar het Koninkrijk. En het Koninkrijk is de plek waar de wil van God gedaan wordt. De discipelen moesten het goede nieuws van Gods heerschappij verspreiden, volken tot discipelen maken en hen leren hetzelfde te doen. Christenen hebben hun roeping vaak uit het oog verloren en zijn kerkgericht geworden, in plaats van te getuigen van het Koninkrijk. Het is Gods bedoeling dat elk onderdeel van de maatschappij weer verzoend wordt met Hem, voor elk onderdeel heeft God een plan want het Koninkrijk zal op aarde worden gevestigd. Verlossing door wedergeboorte is essentieel, maar daarna begint de vervulling van de opdracht om het Koninkrijk van God gestalte te geven in de samenleving, door van het Koninkrijk te getuigen, zoals Jezus deed. De kerk is een voorafschaduwing van dat Koninkrijk en door de kerk maakt God zijn wijsheid bekend. Maar de kerk is niet het einddoel.
8. Aanvaard de verantwoordelijkheid om als zout en licht voor de samenleving te fungeren. Als we het Koninkrijk gaan zoeken moeten we onze verantwoordelijkheid nemen. Niet voor niets worden gelovigen een koninklijk priesterschap genoemd (1 Petrus 2:5), gelovigen zijn een vertegenwoordiger van God en handelen in het belang van God om zijn Koninkrijk op aarde uit te breiden. De Grote Opdracht heeft dan ook drie dimensies: een geografische (“gaat dan henen”, naar elke uithoek van de planeet), een socio-etnische (“maakt alle volken tot mijn discipelen”, bereik alle culturen en bevolkingsgroepen) en een maatschappelijke (“en leert hen onderhouden, alles…”, elk terrein van de samenleving moet onder Gods gezag komen). Het evangelie heeft niet slechts betrekking op persoonlijke verlossing en richt zich niet alleen op kerkelijke activiteiten. Het heeft te maken met de uitbreiding van Gods heerschappij in het onderwijs, de zakenwereld, de kunst, de gezondheidszorg kortom in alle maatschappelijke terreinen. De samenleving moet daar opgebouwd worden volgens de waarden van het Koninkrijk. God roept zijn volk om zijn vertegenwoordiger te zijn op al deze terreinen. Dan zijn we zout en licht zoals Jezus het bedoelde. Helaas heeft de kerk in de loop van de 18e eeuw de gerichtheid op sociale en maatschappelijke thema’s losgelaten, onder meer door een eindtijdleer van ‘doem en ellende’.
9. Transplanteer de kerk naar de culturen van de 21e eeuw. Het is de vraag of de kerk zoals we die nu kennen, klaar is voor de 21e eeuw. Er is een groeiende kloof tussen de kerk en de omringende samenleving ontstaan. Toch moet de vernieuwingskracht van de kerk niet onderschat worden. Maar de realiteit is dat het imago van de kerk is dat ze irrelevant wordt gevonden voor de samenleving van nu. Sommigen denken dat dat komt omdat de kerk verstrikt is geraakt in het moderne denken en zich hebben geconformeerd aan het tijdperk van de wetenschap. Oftewel: de McDonaldisering van de kerk. Dat vraagt om radicale veranderingen voor de kerk. Radicaal komt van het Latijnse radix, dat wortel betekent: we moeten terug naar onze wortels. Het gaat om de kwaliteit van het leven door de Geest binnen de huidige culturele context, en niet om tradities uit het verleden. Er zijn dan ook talloze vernieuwende manieren van kerk zijn en het is belangrijk aan deze experimenten ruimte te geven. Ook zijn radicale experimenten nodig op het gebied van post-christelijke spiritualiteit, hoe spreek je de zoekers in de New Age beweging aan? Fountain geeft op deze gebieden een aantal aardige voorbeelden.
10. Werk samen. Niemand heeft individueel het volledige plaatje. We moeten in een juiste relatie staan met andere delen van het Koninkrijk en samen bouwen: plaatselijk, landelijk en in Europa. Er is synergie nodig, want alle delen van het Lichaam doen mee. Samen kan veel meer bereikt worden dan de pogingen van de afzonderlijke leden. Dat vereist dat netwerken worden gebouwd die met elkaar dienstbaar zijn in alle aspecten van de samenleving, dus niet alleen in hun eigen kerk. Elke kerk kan in een eigen deel van de samenleving actief zijn, maar samen vormen de christenen een volk van hoop, en relevante groep mensen die bouwen aan een betere toekomst.

Het boek sluit af met de geloofsbelijdenis dat de basis van onze hoop de Drie-enige God is, de openbaring van de Vader, de opstanding van de Zoon en het onderpand van de Geest. Mar het doel van onze hoop is ook de Drie-enige God, de heerschappij van de Vader, de wederkomst van de Zoon en het herstel van de Geest.

Fountain heeft een interessant, prikkelend boek geschreven dat dwingt tot nadenken en tot bezinning, dat uitstekend gebruikt kan worden in gespreksgroepen en werkgroepen in de kerk en dat motiveert om de hoop die christenen ontvangen hebben als licht en zout in deze maatschappij te brengen.

Sneuper

Leven als een volk van hoop - Jeff Fountain. Uitgeverij Initialmedia, ISBN 90-74319-49-1